Ay: Ağustos 2017

Otuzlu Yıllarda ilginç uçuşlar

1934 yılında ilk defa uluslararası hava postaları sergisi düzenlendi ve sergi anısına özel anma damgası hazırlandı. Aşağıda görülen zarf sergi damgası ile  İngiltere’den hava postası ile ülkemize gönderilmiş. Zarfın ön yüzüne mavi, arka yüzüne ise kırmızı renkli sergi vinyetleri yapıştırılmış. Zarfta ayrıca zarfın Viyana havalanına geldiğinde ve Viyana havalanından ayrıldığında uygulanan damgalar ve İstanbul varış damgası bulunuyor.
Hollanda kraliyet hava yolları KLM 1930 yılında düzenli Amsterdam-Paris uçuşlarına başladı, aşağıda bulunan zarf KLM ils Paris’e oradan CIDNA ile ülkemize uçmuş.
Walter Mittelholzer İsviçre’nin önemli pilotlarındandır, pek çok hava postası hattının ve hava yolunun deneme seferlerini gerçekleştirerek hava taşımacılığının gelişmesinde önemli katkıları olmuştur. 1934 yılında da İsviçre hava yolu şirketi Swissair için Balkanflug yani Balkan hattı deneme seferi yaparak Zürih’ten İstanbul’a bir uçuş gerçekleştirmiştir Bu uçuş sırasında çeşitli ülkelerden aldığı hava postası gönderilerini de taşımıştır. Aşağıda İsviçre’den ve Lichenstein’dan ülkemize kadar uçmuş sonra tekrar geriye uçmuş olan zarflar görülmektedir.
Bir diğer ilginç uçuş Avusturya-Macaristan imparatorluğu döneminde Avusturya yönetimine isyan eden daha sonra yenilerek ülkemize sığınan Macar prensi Rakoczi’nin iki yüzüncü ölüm yıl dönümü nedeni ile hayatının son yıllarını geçirdiği ve öldüğü Tekirdağ’a gidip Macaristan’a geri dönen anma zarflarının ülkemize getirilmesidir. Aşağıdaki zarfta prensin resminin bulunduğu pullar ve Tekirdağ’da yaşadığı ve öldüğü, halen müze olan evinin resmi bulunan vinyet kullanılmış.

Özellikle Avrupa ülkelerinin dünyanın her tarafında bulunan sömürgeleri ile haberleşmesi amacı ile pek çok hava postası hattı 1930 lu yıllarda geliştirildi, ülkemiz hava sahasını büyük bir titizlikle koruduğu için yapılan ısrarlı isteklere karşın hiç bir yabancı hava yolunun ülkemiz üzerinden sürekli seferler düzenlemesine  izin vermemiştir.

Aşağıda görülen hava postası zarfı 1935 yılında Belçika sömürgesi Kongo’dan ülkemize gönderilmiştir.

AEI – Otuzlu Yıllar

Kartpostalda Büyükdere hava limanından kalkmaya hazırlanan Savoia S66 model bir uçak görülüyor
1926 yılında Brindisi-Atina-İstanbul seferlerine başlayarak yolcu, yük ve posta taşımacılığı yapan italyan hava yolu şirketi Aero Esperesso İtaliana (AEI) şirketinin başlangıç dönemi ile ilgili ayrıntılı bilgileri blogdaki çeşitli yazılarımda paylaşılmıştım [AEI], [AEI : 1927-1929] vb.. 
Başlangıçta Savoia S55 modeli uçaklar ile başlayan seferler, sonraları Dornier Wal modeli uçaklar ile devam etti, otuzlu yıllara gelindiğinde seferlerde Savoia S66 model üç pervaneli deniz uçakları kullanılmaya başlanıldı. 
1912 yılında Trablusgarp savaşı sırasında on iki adayı, Rodos dahil işgal eden ve komşumuz haline gelen İtalya ile ülkemiz arasında, faşist diktatör Mussolini’nin genişlemeci politikaları nedeni ile 1930larda gerilim oluştu. AEI uçakları İstanbul-Pire-Rodos seferleri sırasında sıkça Ege kıyılarımızdaki askeri alanlar üzerinde casusluk amacı ile uçmaya başladı, bu nedenler ile 1935 yılı Mayıs ayında AEI hava yolu şirketinin ülkemize uçuş izinleri kaldırıldı. Hatta italyanların ülkemize saldırması halinde missilleme yapabilmek amacı ile 1937 yılında Amerika Birleşik Devletlerinden hızlı ve uzun menzilli Martin B10 bombardıman uçaklarından 20 adet satın alındı.
1937 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri envanterine giren Martin B10 bombardıman uçağı pullu FDC
Altta  PTT idaremiz tarafından basılan rehberden tam sayfa AEI ilanı fotoğraflanmıştır.
Üstte bulunnan vinyetler doğrudan AEI ile bağlantılı olmasa da 1929 yılı sonlarında, İtalyanın faşist diktatörü Mussolini’nin Havacılık Bakanı Mareşal Balbo tarafından 1929 yılı sonbaharında gerçekleştirilen propaganda gezisi anısına bastırılmışlardır.
Aşağıda ise 1933 yılında asıl olarak AEI seferlerinde taşınan hava postalarında kullanılmak amacı ile Yunanistan’da basılan uçak pulu serisi görülüyor.
Aşağıda 1934 tarihli İstanbul üzerinden Yunanistan’dan İngiltere’ye gönderilmiş bir hava postası zarfı bulunmaktadır, normal posta pulları dışında 1933 AEI serisnden 50 lepta ve 3 drahmi değerlerindeki pullar ile hazırlanan zarfa ayrıca AEI için basılan yunanca ve fransızca iki dilde uçak hava postası etiketi yapıştırılmış. Atina hava postası damgası ile damgalanan zarfa ayrıca yunanca ve fransızca iki dilde hava postası kaşesi de uygulanmış. Zarfın arka yüzünde 1934 yılında ilk defa yapılan uluslararası hava postaları sergisi APEX – Air Post Exhibition için basılan tanıtım vinyeti kullanılmış, ayrıca Atina ve İstanbul transit damgaları uygulanmış.

Yukarda görülen 28 Haziran 1933 tarihli gazetenin sağ üst köşesinde  PTT idaremizin bir uçuş anısına ilk defa gerçekleştireceği özel ilk uçuş damgası uygulamasını duyurmak amacı ile verdiği ilan görülmektedir. AEI tarafından tek bir defa gerçekleştirilen İstanbul-Roma uçuşu anısına posta idaremiz 1 Temmuz 1933 tarihinde özel bir damga kullanmıştır, aşağıda ise bu uçuş ile İstanbul’dan Atina’ya taşınan özel damga ile damgalanmış bir zarf görülmektedir.

30 Ağustos 1935 tarihli son Atina -İstanbul Aero Espresso uçuşu anısına tam seri uçak pulu ile hazırlanmış son uçuş zarfı. Zarfın gönderildiği adres ise Büyükdere hava limanı.

1934 – İlk Türk uçak posta pulu serisi

1933 yılında başlayan Türkiye Hava Postaları (THP) deneme uçuşları 1934 yılı baharında da Amerikalı pilotlarca uçurulan Curtiss Kingbird D2 uçaklar ile devam ettirildi. 
1934 ortalarında İstanbul-Eskişehir-Ankara hattında düzenli seferler yapılması ancak uçakların Türk askeri pilotları tarafından kullanılması için karar alındı, böylece Havayolları Devlet İşletme İdaresi kuruluşumuz THP adı altında 15 Ağustos 1934 tarihinde İstanbul-Eskişehir-Ankara hattında düzenli ve sürekli olarak yolcu, yük ve posta taşımaya başladı. Sol tarafta bu konudaki 16 Ağustos tarihli gazete haberi bulunmaktadır, fotoğrafta ABD’den alınan Curtiss Kingbird D2 model THP-207 ve THP-208 kuyruk numaralı iki uçağımızdan bir tanesi görülüyor.

Uçuşların başlamasından bir süre önce posta ücretine ek olarak hava postası için alınacak ek ücretler posta idaremiz tarafından belirlendi ve aşağıda görülen bakanlar kurulu kararı ile onaylandı.
Elde bulunan pullar üzerine üst baskı yapılarak beş puldan oluşan ilk uçak pulu serimiz PTT tarafından 15 Ağustos 1934 tarihinde satışa sunuldu.
Uçak pulları basılırken posta ücretinin normal posta pulu ile hava postası için ek ücretin ise uçak pulu ile ödenmesi düşünülmüştü. Aşağıda düzenli uçuşların başladığı ve ilk uçak pulumuzun satışa çıktığı gün İstanbul’dan Ankara’ya hava postası ile, değerli pul tüccarımız Ali Nusret Pulhan tarafından, gönderilen bir zarf görülmektedir. Bu zarf hem düzenli uçuşların başladığı gün gönderildiği için bir ilk uçuş zarfı hemde ilk uçak pulumuzun satışa çıktığı gün olduğu için bir ilk gün zarfı yani FDC olma özelliği taşımaktadır. Normal posta veya o zamanki deyimi ile adi posta ücreti 6 kuruştur ve normal posta pulu ile ödenmiştir, yurtiçi hava postası ücreti ise 7 buçuk kuruştur ve uçak pulu ile ödenmiştir, zarfın arkasında bulunan Ankara varış damgası makina ile uygulanmıştır ve filatelide flam dediğimiz, o dönemde dilimizden arapça ve farsça kelimelerin atılması için yürütülen etkinlikler kapsamında “Öztürkçe konuş” deyişi yazılıdır.
Dönemin önemli aerofilatelisti Pandelis Drossos düzenli uçuşlar ve ilk uçak pulu serimiz için 1934 yılında çeşitli zarflar hazırlatmıştır. Aşağıda tam seri uçak pulları kullanılarak hazırlanmış Eskişehir’den Ankara’ya ve Ankara’dan Eskişehir’e uçmuş zarflar görülmektedir. Kayıtlı/taahütlü posta ücreti olan 12 kuruş normal posta pulu ile ödenmiş ve filatelik kullanım olarak uçak serisinin tamamı zarfa yapıştırılmış ve damgalanmış. İki zarfta o dönem kullanımda olan iki farklı uçak etiketi/vinyeti kullanıldığına dikkat çekmek istiyorum.

Yine bir pul tüccarı olanTedeschi tarafından tam seri uçak pulu ile hazırlanan ve İstanbul’dan İzmir’e gönderilen aşağıdaki kayıtlı hava postası zarfında ise normal posta pulunun kullanılmadığı görülüyor. 1934 yılında henüz İzmir’e hava postası seferi olmadığı için zarfın üzerine elle “Eskişehir yolu ile” notu yazılmış.

 

1934 yılında çıkarılan ilk uçak pulu serisi pullardan kalanlar İkinci Dünya Savaşı sırasında eldeki pullar azalınca tekrar yoğun olarak kullanılmışlar. Aşağıda görülen tam seri pullu zarf pul tüccarımız Timofey Matuhin tarafından 1942 yılında İsviçre’ye gönderilmiş. Uçak ile Viyana’ya giden zarfa önde görülen Avusturya sansürünün “Ag” damgası uygulanmış.

Aşağıda görülen zarfta ise serinin geç kullanımı görülmektedir, zarf 1947 yılında Amerika Birleşik Devletlerine gönderilmiş. Normal posta ücreti 20 kuruş+taahüt ücreti 40 kuruş+hava postası ücreti 60 kuruş toplam posta ücreti 120 kuruş olduğundan uçak serisi dışında ek pul gerektiği için pullar zarfın arkasına yapıştırılmış.

CIDNA – Otuzlu Yıllar

Fransız hava yolu şirketleri Birinci Dünya Savaşının sona erdikten sonra ülkemizin dünya ile hava yolu bağlantısını sağladılar, bu konuda ayrıntılı bilgiler blogdaki çeşitli yazılarımda bulunabilir [CFRNA], [CIDNA], [CIDNA : 1927-1929].

Otuzlu yılların başında artık dünyayı kasıp kavuran büyük ekonomik krizin etkileri azalmaya başlamış aynı zamanda hava postaları gelişmesini tamamlamıştı, hava postaları deneme amaçlı veya ilginçlik peşindekilerin kullandığı bir haberleşme yolu olmaktan çıkmış, ticari amaçlar ve hızlı haberleşme amaçları ile yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştı.

Son kalan teknik sorun okyanus ötesi uçuşları gerçekleştirebilmekti, almanlar zeplin uçuşları ile bu sorunu aşabilmişlerse de uçuş hatları az sayıdaydı ve uçuşlar seyrek olarak gerçekleşiyordu. Fransız hava yolları Afrika ile Amerika arasındaki en yakın noktaları seçerek okyanus ötesi hava postaları için bir çözüm gerçekleştirdiler.

Aşağıda Brezilya konsolosluğundan Brezilya dışişleri bakanlığına Paris şehri üzerinden fransız Aeropostale hava yolu şirketi ile gönderilmiş 1933 tarihli bir okyanus ötesi hava postası görülüyor. Hava yolunun ilginç uçuş rotası ise yukardaki kartpostalda gösterilmiş.

1934 yılı başlarında fransız hava yolu şirketlerinin hepsi Air France çatısı altında bir araya gelmişti, aşağıda 1936 tarihli Air France ile ülkemizden Brezilya’ya gönderilmiş bir okyanus ötesi hava postası görülüyor.

Aşağıda 1931 yılında  ülkemizden Çekoslovakya’ya hava postası ile gönderilmiş, başkentimiz Ankara’nın yeni gelişen Ulus meydanını (dönemindeki adı ile Hakimiyeti Milliye/Ulusal Egemenlik meydanı) gösteren bir kartpostal. Hemen altında 1932 yılında Macaristan’a hava postası ile gönderilen İstanbul’da bulunan Cenevizlilerin hatırası Galata kulesi resimli bir kartpostal. İki kartta bulunan  çift dilde, türkçe ve fransızca “Uçak ile” yazılı hava postası etiketlerinin farklı tiplerde olduğuna dikkat çekmek istiyorum.

CIDNA hava yolunun İstanbul Paris uçuş rotasında bulunan ülkelere (yani Romanya, Yugoslavya, Macaristan, Çekoslovakya) hava postası gönderileri en hızlı olarak ulaştığı için yukarda görülen kartpostallar gibi aşağıda görülen mektuplarda bu ülkelere hava postası ile gönderilmişler.

Hızlı haberleşme için hava postası kullanan şirketler için güzel bir örnek; aşağıda görülen antetli ticari zarflar o yıllarda ülkemizin ürettiği önemli bir ticari ürün olan tütün alım satımı yapan şirketlerin yurtdışındaki ticari bağlantıları ile sıklıkla hava postası ile yazıştıklarını görüyoruz. Zarflarda sadece hava postası olduğu belirtilmek ile kalınmamış, ayrıca CIDNA hava yolu şirketinin kullanılması istenilmiş.

THP – Türkiye Hava Postaları

Türkiye Hava Postaları için alınan Curtiss Wright şirketinin Kingbird model
TC-KUŞ kuyruk numaralı uçağı

Cumhuriyetimizin ilk yıllarından başlayarak düzenli olarak sefer yapan fransız havayolu şirketlerince, 1926 yılından başlayarak italyan havayolu şirketi AEI tarafından İstanbul’a yapılan hava postaları taşımacılığı 1930 yılı başlarında posta idaremizin alman Luft Hansa havayolu şirketi ile anlaşması sonrası gelişmesini tamamlamış oldu. Ancak 1924 yılı başlarında fransız ve alman havayolu şirketlerince yapılan yurtiçi hava postası deneme seferleri ülkemiz hava sahasında yabancıların uçmasını sakıncalı gören askerler nedeni ile devam edemedi, buna karşılık aynı yıllarda komşularımız Rusya, Suriye, Irak, ve İran’ın bütün önemli şehirleri arasında hava postası taşımacılığı yapılıyordu.

Yurtiçi hava postası taşımacılığı 1930 yılı başlarında kamuoyunda tartışılmaya başlandı, askeri uçakların kullanılması, Türk Hava kurumunun hava postası taşıması konuşuluyordu, hatta ülkemiz havacılığının ilginç kişilerinden Vecihi Bey (daha sonraları Hürkuş) bile hava postası taşımacılığı için öneride bulundu.

Yanda 16 Ağustos 1931 tarihli Cumhuriyet gazetesinde konu ile ilgili yapılan haber görülmektedir.

1932 yılında Amerikan Curtiss-Wright şirketi ile yapılan bir protokol uyarınca, alınacak olan Kingbird model uçaklar amerikalı pilotlar tarafından kullanılacak ve düzenli yurtiçi hava postası taşımacılığı gerçekleştirilecekti.

Yanda 15 Kasım 1932 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Curtiss-Wright Kingbird model bir uçak ve pilotlarının ülkemize gelişi ile ilgili bir haber görülmektedir.

Bir kaç deneme uçuşu gerçekleştirildi ise de ağırlaşan hava koşulları nedeni ile kısa bir süre sonra çalışmalara ara verilmek zorunda kalındı.

 

1933 ilk baharında Curtiss Wright şirketi çalışmalara tekrar başladı, üç yurtiçi hat için deneme seferleri gerçekleştirildi. Bu hatlar İstanbul-Eskişehir-Ankara , Ankara-Konya-Mersin-Adana-Fevzipaşa-Urfa ve Ankara-Kayseri olarak seçildiler.

Yanda 21 Mart 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde konu ile ilgili haber görülmektedir.

Bu hatlar seçilirken ilerde komşu ülkeler ile hava postası taşımacılığı anlaşmaları yapılabileceği de düşünülmüştü.

Deneme uçuşları sonrasında amerikalı pilotlar yerine askeri pilotların uçuşları gerçekleştirmesine karar verildi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi 20 Mayıs 1933 tarihinde Havayolları Devlet İşletme İdaresinin kuruluşunu yasalaştırdı. Ticari olarak ise Türkiye Hava Postaları adının kullanılmasına karar verildi.

Aşağıda İstanbul-Ankara uçuşları için gazetelere verilen ilan görülmektedir. Sabah saat 8:30 da İstanbul’dan kalkan uçak saat 11:10 da Ankara’ya ulaşıyordu.