Yazar: pulcuabi

AEI tarafından tek bir defa gerçekleştirilen İstanbul-Roma uçuşu anısına posta idaremiz 1 Temmuz 1933 tarihinde özel bir damga kullanan posta idaremiz, belkide damga kullanmak isteyenlerin son derece az sayıda olması nedeni ile daha sonra uzunca bir süre hiçbir uçuş için özel damga hazırlamamıştır. Daha önceki birkaç yazımda anlatıldığı gibi savaş sonrası dönemde uçak şirketlerinin kendi uçuşları için posta damgalı da olsa uçuş zarfları hazırlamaya başladığını görünce ilk olarak 26 Nisan 1956 tarihinde Hollanda hava yolları şirketi KLM’nin gerçekleştirdiği Amsterdam-Ankara-Amsterdam uçuşu için özel bir uçuş damgası hazırladığını görüyoruz. Daha sonra bu tip özel damgaların çeşitli uçak şirketlerinin ilk uçuşları için hazırlanmış ve bu özel damgalar ile gerek uçak şirketleri, gerek ülkemizdeki pul tüccarları, gerek yurt dışındaki pul tüccarları tarafından gerekse bireysel olarak ilk uçuş zarfları yapılmaya başlanmıştır. Posta idaremizin özel damga hazırlamadığı uçuşlar içinde uçuş zarfları yapmaya devam edenler de olmuştur.


Altta 1954 uçak posta pulları serisi tam seri olarak kullanılarak hazırlanmış, Ankara-Amsterdam uçuşunda 26 Nisan 1956 tarihinde posta idaremizin özel uçuş damgası kullanılan, pul tüccarı Kamer Arıkan tarafından hazırlanan bir uçuş zarfı görülmektedir. Hemen altında görülen zarf ise KLM tarafından hazırlanan aynı özel damga ile damgalanmış bir uçuş zarfı, KLM bu zarfın benzerini Amsterdam-Ankara uçuşu içinde yapmıştır.

Alman pul tüccarı Hermann Sieger tarafından hazırlanan uçuş zarfı 15 Eylül 1956 tarihli İstanbul-Ankara uçuşu özel ilk uçuş damgalı.

Uçak seferleri düzenli ve sürekli bir hale gelince uçak postası ile mektup gönderenler kısa sürede arttı, bu artışa paralel olarak uçak postası pullarına olan talepte çoğaldı. Ancak uçak posta ücretleri mektubun gideceği yere, mektubun basılmış kağıt olup olmadığına, taahütlü gönderilip gönderilmediğine ve ağırlığına göre çok farklılıklar gösterdiği için posta idaremiz 1959 yılında sekiz kuş resimli uçak postası pulu bastırmaya karar verdi. Avrupa uçak postası ücreti olan 105 kuruşluk pula olan gereksinim nedeni ile 105 kuruş atmaca resimli pul acele olarak bastırılarak kullanılmaya başlandı. Yukarıda İstanbul Filateli Derneğinin yayın organı olan Filatelist dergisinde bu pul serisi ile ilgili haber görülmektedir. Verilen bilgide en küçük valör 25 kuruş olarak görünürken gerçekte basılan serinin en küçük valörü 40 kuruş, en büyük valör 275 kuruş görünürken basılan serinin en büyük valörü 245 kuruştur. Ocak ayında kullanıma giren 105 kuruşluk puldan sonra diğer pullar Ağustos ayına kadar çeşitli tarihlerde kullanıma girmişlerdir. Anlaşılamayan bir şekilde dergideki yazıda basıldığı belirtilen ABD uçak postası ücreti olan 195 kuruşluk pul bir kaç ay sonra satışa verilmiş görünüyor. Aşağıda 1978 Pulhan kataloğunda pulların kullanıma giriş tarihlerine yer verildiği görülmektedir, ama metinde 105 kuruşluk  pulun 13 Ocak 1959 tarihinde kullanıma girildiği söylenirken tabloda yanlışlıkla 13 Nisan 1959 tarihinin yazıldığına dikkat çekmek istiyorum.

Aşağıda 1959 kuş resimli uçak pullarının normal posta kullanımlarından bazı örnekleri paylaşıyorum.

Pullar yedi aya yayılan bir dönemde basıldıkları için 1959 kuş resimli uçak posta pulları serisi için ilk gün zarfı yapılabilmesi söz konusu olamamıştır. Ancak dönemin pul tüccarlarından Memduh Altunay pul serisi tamamlandıktan kısa bir süre sonra aerofilateli konusunda uzmanlaşmış olan ABDli pul tüccarı George Herzog için serinin pulları ile zarflar hazırlamıştır. Dönemin pul tüccarlarından Kamer Arıkan ise 1959 kuş resimli uçak posta pulları için biraz geçte olsa 1960 yılının Şubat ayında zarflar hazırlamıştır. Pul kataloglarında uzunca bir süre hatalı olarak bu pul serisi için ilk gün zarfı fiyatları hemde oldukça yüksek bir fiyat ile verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyetinin kurulduğu yıllarda titizlikle korunan ve yabancı uçakların geçmesine ancak özel durumlarda izin verilen hava sahamızın ikinci dünya savaşı sonrası hızla gelişen sivil havacılık nedeni ile yabancı sivil havacılık şirketleri tarafından kullanılmaya başlandığını görüyoruz. Savaş sonrası yavaş yavaş bağımsızlıklarını kazansalar da, İngiliz krallığının sömürgeleri ile bağlantısı için, sivil havacılık kuruluşlarının dünya çapında etkinliği artmıştır. 1956 yılında başlayan Süveyş kanalı krizi sonrası Mısır ile İngiltere arasında artan sorunlar nedeni ile İngiliz havacılık kuruluşları için çok önemli olan Mısır kullanılamaz oldu. BOAC – British Overseas Airways Corporation veya döneminde Türkçe adı ile İngiliz Denizaşırı Havayolları Kumpanyası Mısır yerine 1953 yılında yenilenen Yeşilköy havaalanımızı kullanmaya başladı.

2 Mart 1957 tarihinde ise İstanbul üzerinden ilk İngiltere-Avustralya uçuşu G-ANBK kuyruk numaralı  Britannia serisinden turbo prop bir uçak ile gerçekleştirildi. Bu uçuşta bazı ayaklarda ilk uçuş zarflarıda hazırlanmıştır.

Aşağıda uçuşu gerçekleştiren uçağın resmi bulunan bir kartpostal görülmektedir.

Dönemin tarife kitapçığından alınan harita İngiliz havayolları şirketlerinde BOAC kuruluşunun uçuşlarını özetliyor.

Ülkemizden gönderilen aşağıda bulunan ilk uçuş zarfları dönemin hava postası tarifesinide gösteriyor, Avrupa hava postası ücreti 40 kuruş iken Pakistan ve Hindistan uçuşları için 60 kuruşluk pul kullanılıyor, Avustralya’nın Darwin ve Sydney şehirleri için ise tarife 105 kuruşa çıkıyor.

Aşağıda bulunan zarflar ise aynı uçuşta Hindistan’dan Singapur ve Avustralya’ya uçmuşlar.

İkinci Dünya savaşı sonrası ülkemizde filateliye artan ilgi sonucunda ilk olarak İstanbul’da daha sonra ülkemizin çeşitli yerlerinde filateli dernekleri kuruldu. Filateliye artan ilgi ile Amerika Birleşik Devletlerinde başlayan ilk gün zarfı (İGZ) veya ingilizce söylenişi ile first day cover (FDC) merakı ülkemizde de yansımasını buldu. Önceleri tek tek yapılan zarfların daha sonra toplu şekilde yapılmaya başladığını görüyoruz. Bu yazıda koleksiyonumdan, hava postası ile gönderilmiş bazı ilk gün zarfı örneklerini paylaşacağım.

30 Ağustos zaferimizin yirmibeşinci yılı anısına çıkarılan pullar tam seri olarak kullanılarak hazırlanan İGZ hava postası ile gönderilmiş, zarf ilk önce İzmir’den İstanbul’a daha sonra İstanbul’dan İngiltere’ye uçmuş.

Türk Hava Kurumu (THK)  yardım pulları 1934 yılı mayıs ayında 2714 sayılı yasa çıkarılana kadar postada 20 Ağustos Zafer ve Uçak bayramı haftası ile 29 Ekim Cumhuriyet bayramı haftası zorunlu olarak diğer günler ise isteğe bağlı olarak posta puluna ek olarak gönderilerde kullanılabiliyordu. 2714 sayılı yasa çıkarıldıktan sonra ise maliye bakanlığı tarafından çıkarılan  uçak harç pulları THK pullarının yerini aldı .

Türk Hava Kurumunun yirmibeşinci yılı anısına çıkarılan yardım pulları başarılı olunca THK sonraki yıllarda çeşitli toplantılarını anma amacı ile anma ve yardım amaçlı pullar çıkardı.

1954 yılında ülkemizde düzenlenen FAI-Uluslararası Havacılık (hava sporları) Federasyonu toplantısı sırasında THK bir anma ve yardım pulu çıkardı.

Dönemin pul tüccarlarından Kamer Arıkan posta pulları için yaptığı uygulamaya benzer şekilde bu yardım pulu ve THK tarafından sonraki senelerde çıkarılan yardım pulları serileri içinde zarflar hazırladı. Yardım pulları için hazırlanan zarfların normal ilk gün zarflarına benzer şekilde filateli içinde yer alamayacağı açıktır. Bu tip fiskal pullar ile hazırlanan zarflar ancak belirli tematik koleksiyonlar içinde değerlendirilebilir.

1954 uçak posta pulları serisinden 5 kuruş değerindeki pul kullanılarak yapılmış yeşilköy damgalı maksimum kart.

1954 uçak pulları serisinden pulların tam seri olarak kullanıldığı Avusturya’ya taahütlü uçak postası ile gönderilmiş ilk gün zarfı, arka yüzde Yeşilköy hava alanı transit geçiş damgası.

1954 uçak pulları serisinden pullar ile iki zarf halinde hazırlanarak Amerika Birleşik Devletlerine   taahütlü uçak postası ile gönderilmiş ilk gün zarfları, arka yüzlerinde Yeşilköy hava alanı transit geçiş damgası.

Uluslararası Havacılık Federasyonu ( Federation Aeronautique International / World Air Sports Federation ) kısaca FAI adı verilen federasyon, dünyada hava sporları ile ilgilenen kuruluşların üye olduğu ve hava sporları yarışmalarının düzenlenmesi amacı ile kurulmuş uluslararası bir yapıdır. İlk FAI  Hava Olimpiyatları 1997 yılında ülkemiz tarafından düzenlenmiştir ve 2020 yılında yapılacak Hava Olimpiyatları yine ülkemizde düzenlenecektir.

1954 yılında FAI toplantısı ülkemizde düzenlenmiş ve bu toplantı anısına posta idaremiz bir anma pulları serisi çıkarmıştır.

Altta 1954 FAI Konferansı anma serisi pulları ile dönemin pul tüccarı Memduh Altınay tarafından hazırlanarak İstanbul dan Amerika Birleşik Devletlerine uçak postası ile taahütlü olarak gönderilmiş ilk gün zarfı görülmektedir. Zarfın arka yüzünde Yeşilköy havalanı transit geçiş damgası ve New York varış damgası bulunmaktadır.

Ankara’dan Amerika Birleşik Devletlerine  taahütlü uçak postası ile gönderilmiş ilk gün zarfında filatelistimiz Şadan Barlas Devlet Hava Yolları tarafından bastırılan uçak postası etiketini kullanmıştır.

Dönemin önemli pul tüccarları olan Atanas Küçükis ve Kamer Arıkan tarafından hazırlanan ilk gün zarfları aşağıda görülebilir. Kamer Arıkan zarflarında konferans süresince Yıldız Sarayı Şale köşkünde posta idaremiz tarafından açılan geçici postahane tarafından kullanılan özel damga bulunmaktadır ve zarflardan ikincisinde Türk Hava Kurumumuzun konferans dolayısı ile çıkardığı yardım pulu kullanılmıştır.

1950 Mayısında yapılan seçimleri populist söylemleri ile kazanan Demokrat Parti’nin kurduğu hükümet, 1950 yılı Haziran ayında Kore savaşı’na asker yollamaya karar verdi. Atatürk’ün “Yurtta sulh, dünyada sulh” ilkesine uyularak Kurtuluş Savaşımızdan beri 30 yıla yaklaşan süre savaşmamış olan ordumuz Tugay seviyesinde katıldığı Kore savaşında, Amerika Birleşik Devletleri’nin Sekizinci ordusuna bağlı olarak North Star – Kutup Yıldızı  kod adı ile savaşmıştır, bu savaşta yüzlerce Türk genci Korenin karlı dağlarında hayatını kaybetmiştir.

Ülkemizden uzaklarda gerçekleşen bu savaşta askerlerimiz ve yakınları arasında iletişim sağlanmasında zorluklar yaşanmıştır. Savaş sırasında askerlerimiz Amerikan ordusunun bir parçası kabul edildiği için, askerlerimizin ülkemizdeki yakınları ile yazışmaları Amerika Birleşik Devletleri sahra postası (APO-Army/Air Force Post Office) ile yapılabilmiştir. Ülkemizden askerlerimize gönderilen mektuplar için ise sahra postası adresi TAPO (Turkish Army Postal Office) 5401 Tokio JAPAN kullanılmıştır.

Altta görülen yazışmalarda farklı askeri sahra postası damgalarından örnekler ile askeri uçak postası ile Kore’den ülkemize gönderilen zarflar bulunmaktadır..