Yazar: pulcuabi

1950 yılında yönetime geçen Demokrat Parti 1951 yılında çeşitli illlerin Ticaret Odaları delegelerini bir araya getirerek bir “Sanayi Kongresi” gerçekleştirdi, bu kongre anısına posta idaremiz 1949 yılında bastırdığı üç büyük şehrimiz üzerinde uçak resmi olan pul serisinden postada kullanılamayan  5, 30 ve 50 kuruş değerlerde olan pullar üzerine kırmızı renkli “Sanayi Kongresi 9 Nisan 1951” üstbaskısı yaparak satışa çıkardı. Satışa çıkarıldığı gün iki üç saat içinde tükenen ve bulunamaz olan pullar ile ilgili gazetelerde haberler çıktığı görüldü. İlginç olan ise savaş sonrası başlayan ABD hibeleri yüzünden uçak fabrikasını kapatan ülkemizde yapılan bir Sanayi Kongresi için, uçak konulu pulların seçilmesi.

Aşağıda posta idaremiz tarafından Almanya’da bulunan bir yayın kuruluşuna, taahütlü uçak postası ile gönderilmiş tam seri Sanayi Kongresi anma pullu ve ilk gün posta damgalı bir zarf görülmektedir. Altında ise posta idaremiz tarafından kongrenin yapıldığı Dil Tarih Fakültesinde açılan geçici postahanede kullanılan özel damga ile damgalanarak taahütlü olarak uçak postası ile Amerika Birleşik Devletlerine gönderilmiş bir ilk gün zarfı görülmektedir.

Yukarıda Devlet Hava Yolları tanıtım vinyetleri/etiketleri görülmektedir. Daha önceki yazılarımda Savunma Bakanlığına bağlı olarak çalışan  Havayolları Devlet İşletme İdaresinin 1933 yılında kuruluşunu, daha sonra 1935 yılında kuruluşun Devlet Hava Yolları adı ile Bayındırlık Bakanlığına bağlı olarak sivil hale gelmesini detaylı olarak anlatmıştım. İkinci Dünya savaşı süresince geliştirilen yurt içi hava alanları ve savaş sonrası önce Atina sonra Kahire uçuşları ile yurt dışı uçuşlara başlayan Devlet Hava Yolları yeni alınan uçaklar ile hızla gelişmiş ve bir süre sonra Türk Hava Yolları adı altında yeniden yapılandırılmıştır.

Altta Devlet Hava Yollarına ait savaş sonrası dönemde kullanılan iki farklı uçak yolcu bileti görülmektedir. İlki tamamen Türkçe iken ikincisi çift dilde Türkçe ve İngilizce olarak hazırlanmış.

İlk tip biletin ön kapağında savaş sonrası DHY filosuna dahil olan ABD yapımı DC3 model uçak, arka kapakta ise yurt içinde uçulan alanlar bulunan harita resimleri bulunuyor.

Yurt dışı uçuşların başlaması sonrası Devlet Hava Yolları-DHY ve Yunan Devlet Hava Yolları-TAE karşılıklı olarak birbirlerinin biletlerini satmaya başladılar. Altta DHY den TAE ye gönderilen DHY uçak etiketli bir zarf görülmektedir. Zarftaki pullara dikkat çekmek istiyorum; 1950 seçimlerinde Demokrat partinin yönetime gelmesi sonrası İsmet İnönü resimli posta pulları normal posta pulu olarak kullanımdan kaldırılmış ve bu pullar üzerine İnönü’nün resmi görünmesin diye ayyıldız ile üstbaskı yapılarak sadece resmi yazışmalarda kullanılmıştır.

İstanbul Filatelist Klubü tarafından1951 yılında  ilk defa düzenlenen pul sergisi sırasında açılan geçici postahanede hatıra olarak damgalanan aşağıdaki zarfta ICAO toplantısı anma serisinden altmış kuruşluk pulun dantelsiz per/çift olarak kullanıldığı görülmektedir.

Savaş sonrası uçak seferlerinin sürekli ve düzenli hale gelmesi ve uluslararası ticaretin hızla canlanması ile uçak postası kullanımı artmaya başladı. 1947 yılında yeniden düzenlenen posta tarifelerinde uçak postası tarifelerinin karmaşık bir hale geldiğini görüyoruz. Yüksek hava postası ücretleri nedeni ile bu ücretleri ödemek için yüksek değerde pullara gereksinim ortaya çıktı. Posta idaremiz alışılagelmiş tarifeye göre pul basma uygulamasının dışına çıkarak iki buçuk lira değerde bir pul çıkardı. Aşağıda görülen 27 Nisan 1950 tarihli gazetede bu pulun çıkışı ile ilgili haber gazetenin ön sayfasında yer almaktadır.

Tek başına kullanıldığında dönemin posta tarifesine göre yalnızca Brezilya’ya 20 gram taahütlü bir gönderi için geçerli olabilecek bu pul (ilk 10 gram 115 kuruş + ikinci 10 gram 95 kuruş + 40 kuruş taahüt ücreti), hiç kuşku yok ki ülkemizin en güzel pullarından birisi olup, pek çok güzel pul serimizi basan İsviçre’nin Courvoisier matbaasında bastırılmıştır.

Pulun yüksek ücreti nedeni ile o dönemde ilk gün zarfları hazırlayan Kamer Pul Evi 25 adet gibi düşük sayılabilecek sayıda ilk gün zarfı hazırlamıştır,ayrıca  resimli boş zarfların ilk gün zarfını kendisi yapan koleksiyonculara satıldığı söylenilmektedir.

Aşağıda görülen taahütlü ilk gün zarfı Amerika Birleşik Devletlerine, dönemin önemli aerofilateli tüccarı George Herzog’a gönderilmiş. 19 Mayıs ulusal bayram günü olduğu için taahütlü gönderilerde kullanılması zorunlu olan Kızılay yardım pulu zarfın arka yüzüne yapıştırılmış.

İkinci Dünya Savaşının sonlarına doğru 1944 yılında kurulan Türk Hava Kuvvetlerine bir sivil toplum kuruluşu olan Türk Hava Kurumu gerek ekipman gerekse pilot, makinist ve diğer teknik elemanları ile destek olmuştur. Savaş bittikten sonra Etimesut’ta bulunan uçak fabrikası ve Atatürk Orman Çiftliği sahasında bulunan uçak motoru fabrikası ve benzeri diğer sivil havacılık konusundaki çalışmaları için mali kaynaklara gereksinimi artmıştı. 1925 yılındaki kuruluşundan hemen sonraki dönemde olduğu gibi, yardım pulları çıkartarak gelir elde etmek amacı ile kurum 1950 yılında kuruluşunun yirmibeşinci yılı anısına bir pul serisi çıkarmıştır.

1950 yılında çıkarılan Türk Hava Kurumu yardım serisinin en büyük değerli iki pulun üzerinde Türk Hava Kurumunun gösterilerini izlerken çekilen fotoğrafı ile Atatürk ve bir avcı uçağına binerken dönemin pilot kıyafeti ile çekilen fotoğrafı ile İkinci Cumhurbaşkanımız İsmet İnönü yer almaktadırlar.

Yardım amacı ile çıkarılmış olmasına karşın dönemin pul tüccarlarından Kamer Arıkan bu pullar için bir ilk gün zarfı hazırlamış ve İstanbul’dan Ankara’da bulunan Yeni Otel’in sahibi olan filatelistimiz Hüseyin Dalagan’a göndermiştir. Zarfın ön yüzünde Türk Hava Kurumu yardım pulları bulunurken posta ücretini ödemek için kullanılan posta pulları zarfın arkasına yapıştırılmıştır.

Altta görülen ilk gün zarfı ise 5 kuruşluk pul üzerinde resmi bulunan Deniz Ulutan’ın babası olan Necdet Ulutan’a gönderilmiştir.

Altta bulunan zarf o dönemlerde Temmuz ayı süresince Küçükçiftlik parkında kurulan İstanbul Sergisinde posta idaremizin açtığı geçici postahaneden Amerika Birleşik Devletleri’nin önemli aerofilateli tüccarı George Herzog’a  gönderilmiş. Önde bulunan Türk Hava Kurumu yardım pulları ve arkada bulunan posta pulları serginin farklı damgaları ile damgalanmış.

Son olarak Pilot Binbaşı Sabiha Gökçen tarafından imzalanmış kendi fotoğrafı bulunan pul altta görülmektedir.

Daha önceki yazılarımda 1934 yılında ve sonraki yıllarda üstbaskı yapılarak hazırlanan uçak pulu serileri ile Kadınlar Birliği Kongresi ve Cumhuriyetimizin yıldönümlerinde basılan bazı serilerde bulunan uçak resimli pullar hakkında detaylı bilgiler vermiştim. Bu yazının konusu ise 1949 yılında satışa sunulan. üstat Ali Nusret Pulhan’ın sözleriyle “ilk defa olarak sürşarjsız ve çok güzel bir uçak serisi Courvoisier matbaasında bastırılarak 1-1-1949 tarihinde tedavüle çıkarılmıştır. Ankara, İstanbul ve İzmir’in havadan görünen manzaraları ile süslenen bu pullar güzel serilerimizden birini teşkil etmektedir (oluşturmaktadır).” uçak pulları serimizdir. Güzel pul serilerimizden bazılarını basan İsv.çre’de bulunan Courvoisier matbaası bu seri için de özel bir örnek pullar portföyü hazırlamıştır, altta bu portföyde bulunan üzerinde specimen/örnek üstbaskısı bulunan pullardan bazıları  bulunmaktadır.

Koleksiyonumdan 1949 uçak pulu serisi kullanılan bazı zarfları paylaşmak istiyorum, bunlardan ilki tam seri pullar ile hazırlanarak ilk gün taahütlü olarak Amerika Birleşik Devletleri’ne dönemin önemli aerofilateli tüccarı George Herzog’a gönderilmiş.

Altta bulunan zarf en küçük valör olan beş kuruş pul ile hazırlanarak basılı kağıt için özel indirimli tarife ile ABD’ye dönemin ilk gün zarfları koleksiyoncusu Wilma Jean White’a gönderilmiş.

Serinin 20 kuruşluk pulu ile Antalya Korkuteli’den hava postası ile İstanbul’a uçmuş bir zarf.

Serinin en yüksek valörü olan bir liralık pul kullanılarak hazırlanan zarf hava postası ile taahütlü olarak Yunanistan’ın Atina şehrine gitmiş. 3 Nisan 1950 tarihinde İstanbul’dan yola çıkan zarf ancak 6 Nisan 1950 tarihinde Atina’ya ulaşmış görünüyor.

Yukarda Pan Amerikan Havayollarının seferleri sırasında yolcularına verdiği yemeklerden birine ait menu, kartpostal olarak Yeşilköy havaalanından postaya verilmiş.

Bir önceki yazımda Pan Amerikan Havayolları Foreign Air Mail 18 (FAM18) uçak postası rotasının ülkemize kadar uzatılmasını ele almıştım. FAM 18 rotasında 1947 yılı içinde ve daha sonraki yıllarda yapılan çeşitli değişikilikler bu yazının konusu olacak.

İkinci Dünya Savaşının sona erdiği yıllard, gerek komşularımız Irak, Suriye, Kıbrıs gerekse Hindistan dahil olmak üzere Asya’nın pek çok ülkesi hala İngiltere ve Fransa’nın sömürgeleri idi. FAM 18 rotasının Mart ayı başında İngiliz sömürgesi Hindistan’da bulunan Karaçi şehrine uzatıldığını görüyoruz, kısa bir süre Karaçi şehri yeni kurulan Pakistan’ın olacaktır.

1947 yılı Temmuz ayında Hindistan’ın bağımsızlığını ilanı yaklaştığında rotanın Hindistan’ın Kalküta şehrine değiştirildiğini görüyoruz, ülkemizde yapılan rota değişikliği ile Ankara yerine İstanbul ekleniyor, daha sonra ise rotaya Suriye’nin Şam kentide ekleniyor. Sonbaharda uçuşlar Japonya’da Tokyo kentine kadara uzatılıyor.

1949 ve 1952 yıllarında FAM18 hava postası hattı rotasında yeni değişiklikler yapıldığı görülmektedir.

Önceki yazımda 1947 yılı Şubat ayı başında başlaması planlanan ancak 8 Şubat 1947 tarihinde ilk defa Ankara’ya inen ve Pan Amerikan havayolu şirketince gerçekleştirilen New York, Limerick/Kanada, Limerik/İrlanda, Londra, Ankara posta seferleri ile ülkemizden Amerika Birleşik Devletlerine taşınan bir ilk uçuş zarfını paylaşmıştım.

Bu ilk uçuş ile Amerika Birleşik Devletlerinden ülkemize gelen bir başka ilk uçuş zarfını altta görebilirsiniz. 31 Ocak 1947 tarihinde New York şehrinden gönderilen zarf ancak 9 Şubat 1947 tarihinde Ankara’ya ulaşabilmiş, çünkü Ankara havaalanı kar nedeni ile kapalı olduğundan uçak pas geçerek Şam’a gitmek zorunda kalmış.

Bu uçuşların başlaması ile ilgili Filatelist dergisinde çıkan yazı;

Pan Amerikan havayolu şirketi uçuşların başlamasından kısa bir süre sonra sefer yapılan şehirler arasında bir seri hatıra hava postası hazırlayarak aerofilateli meraklılarına sunmuştur. Zarflara Pan Amerikan havayolu şirketince hazırlanan özel kaşeler uygulanmıştır.

Altta ülkemizden gönderilen zarflar görülmektedir.

Benzer şekilde ülkemizede diğer ülkelerden gönderilen zarfları altta görebilirsiniz.

1945 yazında Avrupa’da İkinci Dünya Savaşı bittikten hemen sonra hızlı iletişim amacı ile bütün Avrupa ülkeleri arasında hava postası taşımasına önem verildi, bu kapsamda ülkemize de 1945 sonbaharında İngiliz ve Fransız uçakları ile sürekli ve oldukça düzenli olarak hava postası taşınmaya başlandı.

Savaş öncesi ülkemiz hava sahasından yabancı uçakların geçmemesine önem verilirken savaş sonrası ülkeler arasında sivil uçaklar ile gerek yolcu, gerek posta gerekse kargo taşınmasının önemi artınca karşılıklı anlaşmalar ile hava sahamızın yabancı ülkelere açıldığını görüyoruz.

Devlet Hava Yolları (DHY) 1946 sonbaharında ilk olarak üç adet DC-3 uçağı alarak filosunu yenilemeye başladı, bu uçaklar önce yurtiçinde kullanılmaya başlandı. 12 Mart 1947 tarihinden sonra ise Ankara-İstanbul-Atina seferleri ile yurtdışı uçuşlar başladı.