Kategori: Genel

1935 – İlk uçak resimli Türk posta pulu

1935 yılında İstanbul’da Yıldız sarayında düzenlenen  Onikinci Uluslarası Kadınlar Birliği (Sufragiste International) toplantısı anısına çıkarılan pullar arasında kadın pilot ve kadın polis konulu bir pul bulunmaktadır, böylece bir Türk posta pulunda ilk defa uçak resmi kullanılmıştır.

Yanda bir dönem Albert Haskiya koleksiyonunda bulunan, daha sonra İsfila müzayede evince satılan, bu pul ile hazırlanmış bir zarf görülüyor.

Cumhuriyetin ilk yıllarında kadınların toplum hayatında yer almaları için pek çok girişim yapıldı. Toplumun yarısını oluşturan kadınların seçme ve seçilme hakkına sahip olması da doğal bir hak olarak görülüyordu. Kadınlara önce yerel yönetimler için oy kullanma hakkı verildi, kısa bir süre sonra ise kadınlar yerel yönetimlere seçilme hakkına sahip oldular. 1934 yılında ise Türkiye Büyük Millet Meclisinde yapılan oylama ile kadınlara meclis için seçme ve seçilme hakkı verildi. 1935 yılı başında yapılan seçimler sonrasında 400 vekil bulunan mecliste onsekizde kadın vekil vardı.
1935 yılı Nisan ayında ise dünyada kadınların seçme ve seçilme hakkı için çalışan Sufragiste International adlı kuruluş İstanbul Yıldız Sarayında onikinci kongrelerini düzenledi. Bu kongre anısına posta idaremizce filatelimizde kadınlar serisi diye bilinen güzel bir pul serisi çıkartıldı. Bu pul serisi için çıkarılan özel kanun ile pulların satışından elde edilen gelirin yarısının Sufragiste International kurumuna bağışlanması sağlandı. Bu nedenle serinin pullarında iki ayrı değer yazılıdır, solda bulunan birinci değer posta pulu olarak değerini belirtirken sağ tarafta bulunan artı değer bağış miktarıdır. Pullar İsviçrede pek çok güzel pul serimizi basan Courvoisier matbaasında bastırılmıştır.
Bu pulların basıldığı yer olan İsviçrede ise İsviçreli erkekler defalarca yapılan referandumlarda kadınlara kendi meclislerine seçme ve seçilme hakkını vermediler, ancak 1971 yılında İsviçreli kadınlara bu hakları vermeyi kabul eden İsviçreli erkeklerin sayısı yüzde elliyi aşabildi!
Yukarda kadın pilot ve kadın polis konulu pulun farklı renklerdeki deneme baskıları görülmektedir. Aşağıda bu seriden iki pul ve Yıldız sarayında kongre nedeni ile açılan geçici postahaneye ait özel damga ile damgalanarak İsviçre’ye hava postası ile gönderilmiş bir kart görülmektedir. 30+30 kuruş (ilk 30 posta ikinci 30 bağış) değerli pulda görülen Sigrid Undset 1928 yılında Nobel edebiyat ödülünü kazanan İskandinav edebiyatçı idi.
Kadın pilot ve kadın polis konulu ve ilk uçak resimli posta pulumuzunda yer aldığı aşağıda bulunan zarf serinin 10+10 kuruşa kadar bütün küçük değerlere sahip pulları kullanılarak hazırlanmış. 10+10 kuruşta resmi bulunan Carrie Chapman 1920 yılında Amerikan Anayasasının değiştirilerek ABD de kadınlara seçme ve seçilme hakkı verilmesini sağlayan kadın liderdir.
Kısa bir süre sonra Atatürk’ün hayallerinden birini gerçekleştirmek için, manevi kızlarından Sabiha Gökçen uçuş eğitimleri aldı. Sabiha Gökçen 1937 yılında Dersim’de Seyit Rıza önderliğinde başlayan olaylara karşı hava harekatı yapan filoda da görev alarak dünyanın ilk kadın savaş pilotu oldu.

1935 Uçak (Tayyare) Harç pulları

Osmanlı döneminden başlayarak ülke savunması için hava kuvvetlerinin önemi anlaşılmış ve önemli bir sivil toplum kuruluşumuz olan donanma derneği aracılığı ile desteklenmişti. Ancak hava savunma gücü ekonomik olarak büyük bir yük getirdiği için istenilen hedeflere ulaşılamamıştı. 


Atatürk ilk önce Türk Hava Kurumunu kurarak havacılık sevgisinin ülkemizde yaygınlaşmasını sağladıktan sonra uçak/tayyare pulu denilen harç uygulaması başlatıldı. Bu uygulama ile gayrımenkul satışlarından, sinema tiyatro biletlerine, noter işlemlerinden posta, telefon ve telgraf ücretlerine pek çok alanda uçak/tayyare pulu kullanılması zorunlu hale getirildi. Daha önce Türk Hava Kurumu tarafından bastırılan yardım pullarından farklı olarak bu pullar Maliye bakanlığı tarafından bastırıldığı için bir çeşit harç pulu idi, sadece bakanlıkça elde edilen harç gelirinin tamamının hava kuvvetlerimiz için harcanılması zorunluluğu vardı.
Aşağıdaki kartta, posta idaremizin 30 Ağustos Tayyare ve Zafer Bayramı ve 29 Ekim Egemenlik Bayramı haftalarında yaptığı yardım pulu uygulaması gereğince Kızılay ve Türk Hava Kurumu pulları yapıştırıldığını görüyoruz. 1933 yılına kadar yapılan bu uygulama 1934 yılında çıkarılan kanun ile değiştirildiği için cumhuriyetimizin onuncu yılı bu uygulamanın yapıldığı son yıl oldu.
1934 yılında çıkarılan ve aşağıda görülen uçak harçları kanunu 1958 yılına kadar yirmi beş yıl boyunca uygulanmış ve sonra yürürlükten  kaldırılmıştır, kanunun dördüncü maddesi gereğince, uçak bayramı olarak kutlanan 30 Ağustos günleri, kartlara 20 para mektuplara 1 kuruş uçak harcı pulu yapıştırılması zorunluydu.

Tayyare pulu uygulaması 25 yıl sürdüğü için başta çok kullanılan bir kuruşluk pul olmak üzere bazı pullar pek çok defa yeniden bastırılmıştır, bu nedenle yukardaki örnek pullarda görüleceği gibi farklı kağıt, farklı renk baskı ve farklı renk zamklar görülmektedir. Ayrıca aşağıdaki örnek pullarda görüldüğü gibi dantel varyeteleri de bulunmaktadır.
1934 yılı Mayıs ayında tayyare pulları ile ilgili kanun kabul edilmiş olsa da pulların kısa sürede bastırılması mümkün olmamıştır. Posta idaremiz yukarda görülen ilgili kanunun ikinci ek maddesi gereği olarak 30 Ağustos 1934 günü yapılan uygulamalarda tayyare pulu yerine aşağıdaki İstanbul damgalı zarfta görüldüğü şekilde damga pulu kullandırmıştır.
Bir diğer örnek Ankara’dan İstanbul’a gönderilen zarf, arka yüzdeki makine damgasında İzmir fuarı tanıtımı bulunuyor.
Aşağıda bulunan 30 Ağustos 1935 Akhisar damgalı zarfa ise kanuna uygun olarak yapıştırılması gereken maliye bakanlığınca bastırılan bir damga/harç pulu yerine, Türk Hava Kurumunun yardım makbuzunun yapıştırıldığı görülüyor.
1934 yılında çıkarılan kanuna uygun olarak bastırılan uçak/tayyare pullarının postada ilk defa 1935 yılının 30 Ağustos bayramında kullanıldığını görüyoruz, ancak kataloglarda yanlış olarak pulların 1937 yılında çıktığı belirtilmektedir. Pera Palas oteli damgalı aşağıda görülen kart sokaklarda bulunan posta kutularından birine atılmış, Kızılay yardım pulu olmamasına karşın bayramdan sonra ABD’ye doğru yola çıkmış.
30 Ağustos 1935 tarihli Kızılay ve uçak yardım pullu zarf.
O dönemde uçak pulu toplamak oldukça popüler olduğu için bir tüccar tarafından yapılan filatelik zarfta uçak harç pulları serisinin en düşük değerli üç pulu olan on para (çeyrek kuruş), yirmi para (yarım kuruş) ve bir kuruşluk pulların üçü birden 30 Ağustos 1937 tarihli zarfa yapıştırılarak damgalanmış.
Kanun gereğince kartlarda sadece yirmi para (yarım kuruş) uçak pulu kullanılması yeterli iken sıklıkla bir kuruş kullanıldığı görülmektedir, aşağıdaki kartta olması gerektiği gibi yirmi paralık pul bulunuyor.
Dünya savaşının başlaması ile  ulusal savunma (milli müdafaa) pulu uygulamasıda başlayınca yurtdışı kart için sadece altı kuruş posta pulu kullanılması gerekirken 30 Ağustos 1941 tarihli ABD elçiliğince gönderilen kartta bütün pulların toplamının dokuz kuruşa çıktığını görüyoruz. Kartta 20 para yerine bir kuruşluk uçak harç pulu kullanıldığı görülüyor.
1958 yılında çıkarılan yasa ile kaldırılmasına kadar yirmi beş yıl devam eden uçak pulu uygulamasına, 30 Ağustos 1954 tarihli uçak postası ile gönderilmiş uçak harç pulu ve üstbaskılı kızılay yardım pulları kullanılmış bir örnek.

Otuzlu Yıllarda ilginç uçuşlar

1934 yılında ilk defa uluslararası hava postaları sergisi düzenlendi ve sergi anısına özel anma damgası hazırlandı. Aşağıda görülen zarf sergi damgası ile  İngiltere’den hava postası ile ülkemize gönderilmiş. Zarfın ön yüzüne mavi, arka yüzüne ise kırmızı renkli sergi vinyetleri yapıştırılmış. Zarfta ayrıca zarfın Viyana havalanına geldiğinde ve Viyana havalanından ayrıldığında uygulanan damgalar ve İstanbul varış damgası bulunuyor.
Hollanda kraliyet hava yolları KLM 1930 yılında düzenli Amsterdam-Paris uçuşlarına başladı, aşağıda bulunan zarf KLM ils Paris’e oradan CIDNA ile ülkemize uçmuş.
Walter Mittelholzer İsviçre’nin önemli pilotlarındandır, pek çok hava postası hattının ve hava yolunun deneme seferlerini gerçekleştirerek hava taşımacılığının gelişmesinde önemli katkıları olmuştur. 1934 yılında da İsviçre hava yolu şirketi Swissair için Balkanflug yani Balkan hattı deneme seferi yaparak Zürih’ten İstanbul’a bir uçuş gerçekleştirmiştir Bu uçuş sırasında çeşitli ülkelerden aldığı hava postası gönderilerini de taşımıştır. Aşağıda İsviçre’den ve Lichenstein’dan ülkemize kadar uçmuş sonra tekrar geriye uçmuş olan zarflar görülmektedir.
Bir diğer ilginç uçuş Avusturya-Macaristan imparatorluğu döneminde Avusturya yönetimine isyan eden daha sonra yenilerek ülkemize sığınan Macar prensi Rakoczi’nin iki yüzüncü ölüm yıl dönümü nedeni ile hayatının son yıllarını geçirdiği ve öldüğü Tekirdağ’a gidip Macaristan’a geri dönen anma zarflarının ülkemize getirilmesidir. Aşağıdaki zarfta prensin resminin bulunduğu pullar ve Tekirdağ’da yaşadığı ve öldüğü, halen müze olan evinin resmi bulunan vinyet kullanılmış.

Özellikle Avrupa ülkelerinin dünyanın her tarafında bulunan sömürgeleri ile haberleşmesi amacı ile pek çok hava postası hattı 1930 lu yıllarda geliştirildi, ülkemiz hava sahasını büyük bir titizlikle koruduğu için yapılan ısrarlı isteklere karşın hiç bir yabancı hava yolunun ülkemiz üzerinden sürekli seferler düzenlemesine  izin vermemiştir.

Aşağıda görülen hava postası zarfı 1935 yılında Belçika sömürgesi Kongo’dan ülkemize gönderilmiştir.

AEI – Otuzlu Yıllar

Kartpostalda Büyükdere hava limanından kalkmaya hazırlanan Savoia S66 model bir uçak görülüyor
1926 yılında Brindisi-Atina-İstanbul seferlerine başlayarak yolcu, yük ve posta taşımacılığı yapan italyan hava yolu şirketi Aero Esperesso İtaliana (AEI) şirketinin başlangıç dönemi ile ilgili ayrıntılı bilgileri blogdaki çeşitli yazılarımda paylaşılmıştım [AEI], [AEI : 1927-1929] vb.. 
Başlangıçta Savoia S55 modeli uçaklar ile başlayan seferler, sonraları Dornier Wal modeli uçaklar ile devam etti, otuzlu yıllara gelindiğinde seferlerde Savoia S66 model üç pervaneli deniz uçakları kullanılmaya başlanıldı. 
1912 yılında Trablusgarp savaşı sırasında on iki adayı, Rodos dahil işgal eden ve komşumuz haline gelen İtalya ile ülkemiz arasında, faşist diktatör Mussolini’nin genişlemeci politikaları nedeni ile 1930larda gerilim oluştu. AEI uçakları İstanbul-Pire-Rodos seferleri sırasında sıkça Ege kıyılarımızdaki askeri alanlar üzerinde casusluk amacı ile uçmaya başladı, bu nedenler ile 1935 yılı Mayıs ayında AEI hava yolu şirketinin ülkemize uçuş izinleri kaldırıldı. Hatta italyanların ülkemize saldırması halinde missilleme yapabilmek amacı ile 1937 yılında Amerika Birleşik Devletlerinden hızlı ve uzun menzilli Martin B10 bombardıman uçaklarından 20 adet satın alındı.
1937 yılında Türk Silahlı Kuvvetleri envanterine giren Martin B10 bombardıman uçağı pullu FDC
Altta  PTT idaremiz tarafından basılan rehberden tam sayfa AEI ilanı fotoğraflanmıştır.
Üstte bulunnan vinyetler doğrudan AEI ile bağlantılı olmasa da 1929 yılı sonlarında, İtalyanın faşist diktatörü Mussolini’nin Havacılık Bakanı Mareşal Balbo tarafından 1929 yılı sonbaharında gerçekleştirilen propaganda gezisi anısına bastırılmışlardır.
Aşağıda ise 1933 yılında asıl olarak AEI seferlerinde taşınan hava postalarında kullanılmak amacı ile Yunanistan’da basılan uçak pulu serisi görülüyor.
Aşağıda 1934 tarihli İstanbul üzerinden Yunanistan’dan İngiltere’ye gönderilmiş bir hava postası zarfı bulunmaktadır, normal posta pulları dışında 1933 AEI serisnden 50 lepta ve 3 drahmi değerlerindeki pullar ile hazırlanan zarfa ayrıca AEI için basılan yunanca ve fransızca iki dilde uçak hava postası etiketi yapıştırılmış. Atina hava postası damgası ile damgalanan zarfa ayrıca yunanca ve fransızca iki dilde hava postası kaşesi de uygulanmış. Zarfın arka yüzünde 1934 yılında ilk defa yapılan uluslararası hava postaları sergisi APEX – Air Post Exhibition için basılan tanıtım vinyeti kullanılmış, ayrıca Atina ve İstanbul transit damgaları uygulanmış.

Yukarda görülen 28 Haziran 1933 tarihli gazetenin sağ üst köşesinde  PTT idaremizin bir uçuş anısına ilk defa gerçekleştireceği özel ilk uçuş damgası uygulamasını duyurmak amacı ile verdiği ilan görülmektedir. AEI tarafından tek bir defa gerçekleştirilen İstanbul-Roma uçuşu anısına posta idaremiz 1 Temmuz 1933 tarihinde özel bir damga kullanmıştır, aşağıda ise bu uçuş ile İstanbul’dan Atina’ya taşınan özel damga ile damgalanmış bir zarf görülmektedir.

30 Ağustos 1935 tarihli son Atina -İstanbul Aero Espresso uçuşu anısına tam seri uçak pulu ile hazırlanmış son uçuş zarfı. Zarfın gönderildiği adres ise Büyükdere hava limanı.

1934 – İlk Türk uçak posta pulu serisi

1933 yılında başlayan Türkiye Hava Postaları (THP) deneme uçuşları 1934 yılı baharında da Amerikalı pilotlarca uçurulan Curtiss Kingbird D2 uçaklar ile devam ettirildi. 
1934 ortalarında İstanbul-Eskişehir-Ankara hattında düzenli seferler yapılması ancak uçakların Türk askeri pilotları tarafından kullanılması için karar alındı, böylece Havayolları Devlet İşletme İdaresi kuruluşumuz THP adı altında 15 Ağustos 1934 tarihinde İstanbul-Eskişehir-Ankara hattında düzenli ve sürekli olarak yolcu, yük ve posta taşımaya başladı. Sol tarafta bu konudaki 16 Ağustos tarihli gazete haberi bulunmaktadır, fotoğrafta ABD’den alınan Curtiss Kingbird D2 model THP-207 ve THP-208 kuyruk numaralı iki uçağımızdan bir tanesi görülüyor.

Uçuşların başlamasından bir süre önce posta ücretine ek olarak hava postası için alınacak ek ücretler posta idaremiz tarafından belirlendi ve aşağıda görülen bakanlar kurulu kararı ile onaylandı.
Elde bulunan pullar üzerine üst baskı yapılarak beş puldan oluşan ilk uçak pulu serimiz PTT tarafından 15 Ağustos 1934 tarihinde satışa sunuldu.
Uçak pulları basılırken posta ücretinin normal posta pulu ile hava postası için ek ücretin ise uçak pulu ile ödenmesi düşünülmüştü. Aşağıda düzenli uçuşların başladığı ve ilk uçak pulumuzun satışa çıktığı gün İstanbul’dan Ankara’ya hava postası ile, değerli pul tüccarımız Ali Nusret Pulhan tarafından, gönderilen bir zarf görülmektedir. Bu zarf hem düzenli uçuşların başladığı gün gönderildiği için bir ilk uçuş zarfı hemde ilk uçak pulumuzun satışa çıktığı gün olduğu için bir ilk gün zarfı yani FDC olma özelliği taşımaktadır. Normal posta veya o zamanki deyimi ile adi posta ücreti 6 kuruştur ve normal posta pulu ile ödenmiştir, yurtiçi hava postası ücreti ise 7 buçuk kuruştur ve uçak pulu ile ödenmiştir, zarfın arkasında bulunan Ankara varış damgası makina ile uygulanmıştır ve filatelide flam dediğimiz, o dönemde dilimizden arapça ve farsça kelimelerin atılması için yürütülen etkinlikler kapsamında “Öztürkçe konuş” deyişi yazılıdır.
Dönemin önemli aerofilatelisti Pandelis Drossos düzenli uçuşlar ve ilk uçak pulu serimiz için 1934 yılında çeşitli zarflar hazırlatmıştır. Aşağıda tam seri uçak pulları kullanılarak hazırlanmış Eskişehir’den Ankara’ya ve Ankara’dan Eskişehir’e uçmuş zarflar görülmektedir. Kayıtlı/taahütlü posta ücreti olan 12 kuruş normal posta pulu ile ödenmiş ve filatelik kullanım olarak uçak serisinin tamamı zarfa yapıştırılmış ve damgalanmış. İki zarfta o dönem kullanımda olan iki farklı uçak etiketi/vinyeti kullanıldığına dikkat çekmek istiyorum.

Yine bir pul tüccarı olanTedeschi tarafından tam seri uçak pulu ile hazırlanan ve İstanbul’dan İzmir’e gönderilen aşağıdaki kayıtlı hava postası zarfında ise normal posta pulunun kullanılmadığı görülüyor. 1934 yılında henüz İzmir’e hava postası seferi olmadığı için zarfın üzerine elle “Eskişehir yolu ile” notu yazılmış.

 

1934 yılında çıkarılan ilk uçak pulu serisi pullardan kalanlar İkinci Dünya Savaşı sırasında eldeki pullar azalınca tekrar yoğun olarak kullanılmışlar. Aşağıda görülen tam seri pullu zarf pul tüccarımız Timofey Matuhin tarafından 1942 yılında İsviçre’ye gönderilmiş. Uçak ile Viyana’ya giden zarfa önde görülen Avusturya sansürünün “Ag” damgası uygulanmış.

Aşağıda görülen zarfta ise serinin geç kullanımı görülmektedir, zarf 1947 yılında Amerika Birleşik Devletlerine gönderilmiş. Normal posta ücreti 20 kuruş+taahüt ücreti 40 kuruş+hava postası ücreti 60 kuruş toplam posta ücreti 120 kuruş olduğundan uçak serisi dışında ek pul gerektiği için pullar zarfın arkasına yapıştırılmış.

CIDNA – Otuzlu Yıllar

Fransız hava yolu şirketleri Birinci Dünya Savaşının sona erdikten sonra ülkemizin dünya ile hava yolu bağlantısını sağladılar, bu konuda ayrıntılı bilgiler blogdaki çeşitli yazılarımda bulunabilir [CFRNA], [CIDNA], [CIDNA : 1927-1929].

Otuzlu yılların başında artık dünyayı kasıp kavuran büyük ekonomik krizin etkileri azalmaya başlamış aynı zamanda hava postaları gelişmesini tamamlamıştı, hava postaları deneme amaçlı veya ilginçlik peşindekilerin kullandığı bir haberleşme yolu olmaktan çıkmış, ticari amaçlar ve hızlı haberleşme amaçları ile yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştı.

Son kalan teknik sorun okyanus ötesi uçuşları gerçekleştirebilmekti, almanlar zeplin uçuşları ile bu sorunu aşabilmişlerse de uçuş hatları az sayıdaydı ve uçuşlar seyrek olarak gerçekleşiyordu. Fransız hava yolları Afrika ile Amerika arasındaki en yakın noktaları seçerek okyanus ötesi hava postaları için bir çözüm gerçekleştirdiler.

Aşağıda Brezilya konsolosluğundan Brezilya dışişleri bakanlığına Paris şehri üzerinden fransız Aeropostale hava yolu şirketi ile gönderilmiş 1933 tarihli bir okyanus ötesi hava postası görülüyor. Hava yolunun ilginç uçuş rotası ise yukardaki kartpostalda gösterilmiş.

1934 yılı başlarında fransız hava yolu şirketlerinin hepsi Air France çatısı altında bir araya gelmişti, aşağıda 1936 tarihli Air France ile ülkemizden Brezilya’ya gönderilmiş bir okyanus ötesi hava postası görülüyor.

Aşağıda 1931 yılında  ülkemizden Çekoslovakya’ya hava postası ile gönderilmiş, başkentimiz Ankara’nın yeni gelişen Ulus meydanını (dönemindeki adı ile Hakimiyeti Milliye/Ulusal Egemenlik meydanı) gösteren bir kartpostal. Hemen altında 1932 yılında Macaristan’a hava postası ile gönderilen İstanbul’da bulunan Cenevizlilerin hatırası Galata kulesi resimli bir kartpostal. İki kartta bulunan  çift dilde, türkçe ve fransızca “Uçak ile” yazılı hava postası etiketlerinin farklı tiplerde olduğuna dikkat çekmek istiyorum.

CIDNA hava yolunun İstanbul Paris uçuş rotasında bulunan ülkelere (yani Romanya, Yugoslavya, Macaristan, Çekoslovakya) hava postası gönderileri en hızlı olarak ulaştığı için yukarda görülen kartpostallar gibi aşağıda görülen mektuplarda bu ülkelere hava postası ile gönderilmişler.

Hızlı haberleşme için hava postası kullanan şirketler için güzel bir örnek; aşağıda görülen antetli ticari zarflar o yıllarda ülkemizin ürettiği önemli bir ticari ürün olan tütün alım satımı yapan şirketlerin yurtdışındaki ticari bağlantıları ile sıklıkla hava postası ile yazıştıklarını görüyoruz. Zarflarda sadece hava postası olduğu belirtilmek ile kalınmamış, ayrıca CIDNA hava yolu şirketinin kullanılması istenilmiş.

THP – Türkiye Hava Postaları

Türkiye Hava Postaları için alınan Curtiss Wright şirketinin Kingbird model
TC-KUŞ kuyruk numaralı uçağı

Cumhuriyetimizin ilk yıllarından başlayarak düzenli olarak sefer yapan fransız havayolu şirketlerince, 1926 yılından başlayarak italyan havayolu şirketi AEI tarafından İstanbul’a yapılan hava postaları taşımacılığı 1930 yılı başlarında posta idaremizin alman Luft Hansa havayolu şirketi ile anlaşması sonrası gelişmesini tamamlamış oldu. Ancak 1924 yılı başlarında fransız ve alman havayolu şirketlerince yapılan yurtiçi hava postası deneme seferleri ülkemiz hava sahasında yabancıların uçmasını sakıncalı gören askerler nedeni ile devam edemedi, buna karşılık aynı yıllarda komşularımız Rusya, Suriye, Irak, ve İran’ın bütün önemli şehirleri arasında hava postası taşımacılığı yapılıyordu.

Yurtiçi hava postası taşımacılığı 1930 yılı başlarında kamuoyunda tartışılmaya başlandı, askeri uçakların kullanılması, Türk Hava kurumunun hava postası taşıması konuşuluyordu, hatta ülkemiz havacılığının ilginç kişilerinden Vecihi Bey (daha sonraları Hürkuş) bile hava postası taşımacılığı için öneride bulundu.

Yanda 16 Ağustos 1931 tarihli Cumhuriyet gazetesinde konu ile ilgili yapılan haber görülmektedir.

1932 yılında Amerikan Curtiss-Wright şirketi ile yapılan bir protokol uyarınca, alınacak olan Kingbird model uçaklar amerikalı pilotlar tarafından kullanılacak ve düzenli yurtiçi hava postası taşımacılığı gerçekleştirilecekti.

Yanda 15 Kasım 1932 tarihli Cumhuriyet gazetesinde Curtiss-Wright Kingbird model bir uçak ve pilotlarının ülkemize gelişi ile ilgili bir haber görülmektedir.

Bir kaç deneme uçuşu gerçekleştirildi ise de ağırlaşan hava koşulları nedeni ile kısa bir süre sonra çalışmalara ara verilmek zorunda kalındı.

 

1933 ilk baharında Curtiss Wright şirketi çalışmalara tekrar başladı, üç yurtiçi hat için deneme seferleri gerçekleştirildi. Bu hatlar İstanbul-Eskişehir-Ankara , Ankara-Konya-Mersin-Adana-Fevzipaşa-Urfa ve Ankara-Kayseri olarak seçildiler.

Yanda 21 Mart 1933 tarihli Cumhuriyet gazetesinde konu ile ilgili haber görülmektedir.

Bu hatlar seçilirken ilerde komşu ülkeler ile hava postası taşımacılığı anlaşmaları yapılabileceği de düşünülmüştü.

Deneme uçuşları sonrasında amerikalı pilotlar yerine askeri pilotların uçuşları gerçekleştirmesine karar verildi ve Türkiye Büyük Millet Meclisi 20 Mayıs 1933 tarihinde Havayolları Devlet İşletme İdaresinin kuruluşunu yasalaştırdı. Ticari olarak ise Türkiye Hava Postaları adının kullanılmasına karar verildi.

Aşağıda İstanbul-Ankara uçuşları için gazetelere verilen ilan görülmektedir. Sabah saat 8:30 da İstanbul’dan kalkan uçak saat 11:10 da Ankara’ya ulaşıyordu.

Drossos – Türk Hava Kurumu Pullu Zarflar

Döneminde dünyanın en üretken aerofilatelistlerinden olan Yunanistanlı pul tüccarı Pandelis Drossos, Aeroespresso Italiana-AEI şirketinin Brindisi – Atina – İstanbul seferlerini yapmaya başladığı 1926 yılından başlayarak ülkemiz çıkışlı ve ülkemize gönderilen çok sayıda hava postası gönderisi üretmiştir.
Posta idaremizin 1934 yılında çıkardığı uçak üstbaskılı ilk uçak pulu serimize kadar ülkemize ait uçak postası pulu olmadığı için Türk Hava Kurumu ( dönemindeki adı ile Türk Tayyare Cemiyeti) tarafından çıkarılan yardım pulları ile çeşitli filatelik zarfların da hazırlanmasını sağlamıştır.
Türk Hava Kurumu pullarının o dönemlerde Uçak (o dönemlerde tayyare) ve Zafer Bayramı olarak kutlanan 30 Ağustos ve 29 Ekim Cumhuriyet Bayramı haftalarında kullanılması zorunlu idi, ancak pulların yardım amacı ile bu iki hafta dışında da kullanıldığı görülmektedir.
Koleksiyonumda bulunan, 1934 yılında çıkarılan yasa ile Türk Hava Kurumu pullarının posta kullanımının kaldırılmasının hemen sonrasına kadar, Pandelis Drossos için üretilen çeşitli zarfları paylaşıyorum.
Cumhuriyetimizin kuruluşunun onuncu yılı olan 1933 yılında kutlanan Uçak ve Zafer Bayramı 30 Ağustos 1933 tarihli aşağıda bulunan hava postası zarfında Türk Hava Kurumu tarafından çıkarılan eski harflerimiz ile olan pullar ve yeni harflerimiz ile üstbaskı/sürşarj yapılmış pullarda olmak üzere çeşitli serilerden pullar bulunuyor. Zarfta kullanılan uçak etiketinin ise yeni harfler ile hazırlanan ikinci tip etiket olduğu görülüyor.
Taahütlü olarak İstanbul’dan Atina’ya gönderilmiş hava postası zarfında 1926 yılında Türk Hava Kurumu tarafından çıkarılan yardım pulları serisinden 1 kuruşluk değerde olan pul kullanılmış, zarfa ikimci tip uçak etiketi ve yunan posta idaresinin hava postaları propaganda etiketi yapıştırılmış, arka yüzde Atina hava postaları varış damgası bulunuyor.

1933 yılında İstanbul’dan Atina’ya gönderilen hava postası zarfında Türk Hava Kurumunun 1932 yılında çıkardığı yardım pulu serisinden beş ve on kuruş değerli pullar ve birinci tip uçak etiketi yapıştırılmış, her iki yüzde ayrıca mor renkli yunan posta idaresi hava postası kaşesi görülüyor, zarfın arka yüzünde yunan posta idaresinin hava postaları propaganda etiketi ve Atina hava postaları varış damgası bulunuyor.

1934 yılında İstanbul’dan Atina’ya gönderilen hava postası zarfında Türk Hava Kurumunun çeşitli yardım serilerinden pullar kullanılmış, zarfın önyüzünde yunan posta idaresinin hava postaları kaşesi ve ikinci tipte hava postaları propaganda etiketi ve Atina hava postaları varış damgası bulunuyor.

1926 yılı Türk Hava Kurumu pulları tam seri kullanılarak hazırlanan hava postası zarfı, 1934 yılında
Atina’ya gönderilmiş. Zarfın ön yüzüne yunan posta idaresinin hava postaları kaşesi siyah mürekkep ile uygulanmış, arka yüzünde Atina hava postaları varış damgası bulunuyor.

1934 yılında Türk Hava Kurumu yardım pullarının postada kullanılmasının kaldırılmasından sonra gönderilen, Türk Hava Kurumunun çıkardığı her yardım serisinden bir pul kullanılarak hazırlanmış ilgi çekici bir hava postası zarfı.

Zeplin Hava Postaları : 1930-1936

1929 yılında ilk seferlerini yapan LZ 127 Graf Zeppelin hava gemisi 1930 yılında Avrupa’da çeşitli uçuşlar gerçekleştirdikten sonra 1931 yılında düzenli Güney Amerika uçuşlarına başladı, bu uçuşlar sırasında yolcu, yük ve hava postası taşıması  yapıldı. 1931 yılında başlayan Luft Hansa uçuşları ile ülkemizden de uçak ile bağlantılı olarak zeplin hava postası kabul edilmeye başlanıldı.

1936 yılında yapımı biten LZ 129 Hindenburg hava gemisi ise o yıl Almanya’da düzenlenen Olimpiyatları vesile ederek alman Nasyonal Sosyalist yada Nazi partisi için pek çok propaganda uçuşu gerçekleştirdi ve bu uçuşlar sırasında da yolcu ve hava postası taşındı.

1937 yılı Mayıs ayında Hindenburg hava gemisinin patlaması sonrası zeplin hava gemisi seferleri sona erdi.

1930 yılında LZ 127 hava gemisinin İsviçre seferi sırasında Bazel şehri resimli kartpostal Bazel havalanından özel zeplin uçuşu damgası ile ülkemize gönderilmiş hava postası.

1930 yılında LZ 127 hava gemisinin Hollanda seferi sırasında zeplinde bulunan postaneden LZ 127 hava gemisinin damgası ile damgalanmış, ayrıca hem zeplinde seferin özel kaşesi hemde Hollanda posta idaresinin sefer için hazırladığı özel kaşe uygulanmış, LZ 127 hava gemisi resimli, ülkemize gönderilmiş kartpostal.
 

1932 yılında Brezilya’ya gönderilmiş Osmanlı dönemi antiye kartı üzerine posta pullarına ek olarak Türk Hava Kurumu pulu da yapıştırılarak ülkemizden Almanya’ya uçak ile Almanya’dan Brezilya’ya zeplin ile uçmuş hava postası. Kartın önyüzünde Berlin ve Pernambuko varış damgaları ve ayrıca uçuş anısına hazırlanan özel kaşeler bulunuyor.

1933 yılında LZ 127 hava gemisi ile Breziya’ya gönderilmiş, eski yazı üzerine yeni harfler ile bir kuruş üstbaskı yapılmış Türk Hava Kurumu yardım pulları kullanılarak hazırlanan zeplin hava postası zarfı. Zarfın ön yüzünde uçuş anısına hazırlanan özel kaşeler uygulanmış. Zarfın arka yüzünde ise Berlin, Pernambuko ve Resif varış damgaları bulunuyor.

1936 yılında yapımı biten LZ 129 Hindenburg hava gemisi üstte, LZ 127 Graf Zeppeline hava gemisi altta görülen, arka fonda zeplin hava gemilerinin Almanya Friedeschafen şehrinde bulunan hangarları resimli kartpostal. Her iki hava gemisinin kuyruklarında propaganda amaçlı, Nasyonal Sosyalist – Nazi partisinin sembolü olan swastika (gamalı haç) görülmektedir.
1936 yılında yapımı biten LZ 129 Hindenburg hava gemisi ile Almanya’nın Berlin şehrinde yapılan 11. Olimpiyat Oyunları tanıtımı için düzenlenen bir seri zeplin uçuşundan, 23 Mart tarihinde yapılan uçuş sırasında LZ 129 Hindenburg hava gemisinde bulunan postaneden ülkemize gönderilmiş hava postası kartı, kartın ön ve arka yüzlerinde iki farklı İstanbul varış damgası bulunuyor. Ayrıca kartın ön yüzüne kırmızı renkli Olimpiyat etiketi/vinyeti yapıştırılmış.

DLH – Luft Hansa 1931

Türkiye’ye uluslararası posta taşıyan fransız CIDNA ve italyan AEI şirketlerine ek olarak 1930 yılının Temmuz ayında başlayan Luft Hansa seferleri sonrası ortaya çıkan rekabet ile sürekli ve düzenli bir hale gelen hava postaları gittikçe yaygınlaşmaya başladı.

Yanda görülen 1931 Haziran tarihli gazetede hava postası taşınan belli başlı ülkeler ve normal posta ücretine ek olarak alınan hava postası ücretleri görülmektedir. Hava postası ile Almanya ve Fransa’ya giden bir mektubun ücretinin on iki buçuk normal posta artı yirmi kuruş hava postası ücreti olarak toplam otuz iki buçuk kuruş olduğunu görmekteyiz.

Nürnberg havaalanından ülkemize yapılan Luft Hansa uçuşları 1931 yılının Mayıs ayından sonra Breslau havaalanından yapılmaya başlandı.
Aşağıda Nürnberg havaalanından yapılan son uçuş ile taşınan ve değerli filatelistimiz Ali Nusret Pulhan tarafından hazırlanan bir hava postası zarfı görülmektedir. Zarfta 1930 yılı sonundan itibaren kullanılmaya başlayan, yeni harfler ile basılan, türkçe ve fransızca olarak iki dilde hazırlanan, hava postası etiketleri/vinyetleri yanında, yeni harfler ile üstbaskı yapılan Türk Tayyare Cemiyeti yardım pullarıda bulunmaktadır.

Ali Nusret Pulhan adresine gönderilen hava postası kartı Breslau – İstanbul ilk uçuş anısına hazırlanan 1 Mayıs 1931 tarihli  özel makine damgası ile damgalanmış, kartın ön yüzünde ayrıca İstanbul varış damgası bulunuyor.

Bir diğer pul tüccarımız Tedeski’ye gönderilen ilk uçuş damgalı zarf, bu sefer varış damgası zarfın arka yüzünde.

Breslau İstanbul arasında düzenlenen bu ilk uçuşta sadece ülkemize gelen hava postaları taşınmamıştır, altta görülen kart döneminin önemli bir aerofilatelisti olan Sobetzky’nin Viyana adresine hava postası ile gönderilmiş.

Breslau İstanbul ilk uçuşunun dönüş ayağında, pul tüccarı Tedeski tarafından hazırlanarak İstanbul’dan Berlin’e gönderilen zarftada yeni hava postası etiketi kullanıldığı görülüyor, zarfın arka yüzüne ise Kızılay yardım pulu yapıştırılmış. Breslau’da aktarma sırasında zarfın ön yüzüne kırmızı renk mürekkep ile lineer Breslau alman hava posta kaşesi uygulanmış.

1931 yılı Haziran ayında Almanya’da Berlin şehrine gönderilen aşağıdaki hava postası zarfına ise kırmızı mürekkep ile dairesel Berlin alman hava postası kaşesi uygulandığını görüyoruz.

1931 Eylül ayında Almanya’da Hamburg şehrine gönderilen hava postası zarfında ilginç Luft Hansa etiketi/vinyeti ve CIDNA havayolları için hazırlanan türkçe ve fransızca olarak iki dilde beyaz renkli hava postası etiketi/vinyeti kullanılmış. Breslau havaalanında aktarma sırasında lineer Breslau kaşesinin de uygulandığını görüyoruz.